​索南多杰：从涉藏金石碑文看各民族交往交流交融

【摘要】涉藏金石文献是我国金石学的重要组成部分，反映了历代中央政府与西藏地方的隶属关系，记录了各民族之间交往交流交融的历史。其主要包括敕谕碑、会盟碑、纪事碑、颁赏碑、封赠碑、祭祀碑、墓志铭、牌匾、铭文、摩崖石刻和有重要文化价值的嘛呢石堆等，是证史、补史、存史、资政、育人的珍贵文献，历来是藏学研究工作不可或缺的重要资料，具有很高的文献价值和文物价值。这些历经沧桑、依然难以泯灭的“石写的历史”文献遍布于西藏、青海、四川、甘肃、云南以及北京等十几个省（自治区、直辖市），见证着我国各民族交往交流交融史实，是铸牢中华民族共同体意识的重要资料。为了积极宣传和介绍涉藏金石碑刻，在此节录一部分，以飧读者。

【作者简介】索南多杰， 图书馆馆员。

1.大唐天竺使之铭

大唐天竺使之铭，位于西藏自治区日喀则市吉隆县。该铭刻宽81.5cm，高53cm。正中题额为篆刻阳文横行“大唐天竺使之铭”七个字。铭刻现222余字，是唐高宗时期题铭。记载了贞观二十二年（公元658年）王玄策为正史，率领使团出使古天竺（身毒，今印度）之事，在途经吉隆山口时勒石记功。《旧唐书·吐蕃传》记载，贞观二十二年右卫率府长史王玄策使往西域，为中天竺所掠，吐蕃发精兵与王玄策击天竺，大破之，遣使来献捷。该铭刻印证了高原丝绸之路之“吐蕃—泥婆罗（尼泊尔）道”的存在，以事实说明了早在七世纪开始西藏是从内地前往中亚、西亚国家和地区的交通要道，为“一带一路”经济走廊建设和发展提供了重要史实依据。

2.唐蕃会盟碑 

ལྷ་སའི་གཙུག་ལག་ཁང་མདུན་གྱི་རྡོ་རིང་། བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་། སྤྱི་ལོ་༨༢༣ལོར།

唐蕃会盟碑位于西藏自治区拉萨市大昭寺前。立于公元823年，吐蕃赞普赤德祖赞时期。碑通高 5.6m，由碑座、碑身和碑首三部分组成，碑座为龟趺座。石碑四面均有铭刻，其中正面为盟辞，以汉藏两体对照刻写，其文义相同；左半藏文横书，字迹苍古，为古藏文；右半汉文直书，字体为正楷。碑两侧为参加会盟的双方官员姓名及品级，背面为藏文盟辞。碑文忠实记录了唐朝与吐蕃政权以舅甥情谊，会盟立誓、信守和好、合社稷为一家的内容。

3.御制喇嘛碑

རྒྱལ་པོས་མཛད་པའི་དགའ་ལྡན་བྱིན་ཆགས་གླིང་གི་བླ་མའི་རྣམ་བཤད་བྱ་བའི་རྡོ་རིང་།

ཆིང་གོང་མ་ཆན་ལུང་ཁྲི་ལོ་དགུ་པ།སྤྱི་ལོ་༡༧༤༤ལོ།

御制喇嘛碑立于乾隆五十七年（公元1792年），位于北京雍和宫内。碑为四方形，高6.2m，每面宽1.45m，四面分别由汉、藏、满、蒙四体文字刻写碑文。其中汉文大字苍劲古朴，小字错落有致，生动流畅，碑文简练，但气势恢弘，蔚为大观。《御制喇嘛说碑》以“安藏辑藩，定国家清平之基于永久”为基本国策，确立了“金瓶掣签”方法来认定活佛转世灵童的制度。这一制度延续至今，成为认定藏传佛教著名活佛的重要制度环节，证明了中央政府在认定活佛转世方面拥有最高权力。

4.平定准噶尔勒铭格登山碑

གཡོན་རུ་བདེ་འཇགས་སུ་བཀོད་པའི་ཚུལ་གེ་ཏེང་རི་ལ་ཁ་བྱང་དུ་སྦྱར་བའི་འོད་ལྡན་རྡོ་རིང་།ཆིང་གནམ་

སྐྱོང་ཁྲི་ལོ་ཉི་ཤུ་པ།སྤྱི་ལོ༡༧༥༥ལོར། ཞིན་ཅང་ཡའེ་ལའེ་ཀྲའོ་སའོ་རྫོང་།

平定准噶尔勒铭格登山碑位于新疆昭苏县城以西格登山上。刻立于清乾隆二十年（公元1755年），是清朝乾隆时期以汉、满、托忒、藏等四种文体刻立的碑。碑文记载了乾隆二十年（1755年）清军分两路进军伊犁，讨伐准噶尔达瓦齐汗，粉碎其分裂祖国的图谋并取得战役胜利的情况。该碑是我国各族人民心向内地、维护国家统一、反对民族分裂的历史见证。

5.班丹扎释寿像碑

བློ་ཆེན་ཆོས་རྗེ་དཔལ་ལྡན་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་ཁ་བྱང་། མིང་གོང་མ་ཟྭོན་ཏེ་ཁྲི་ལོ་བཅུ་པ།སྤྱི་ལོ་༡༤༣༥ལོར།

班丹扎释寿像碑原立于北京市西城区护国寺内，明宣德十年（公元 1435年）刻立。碑宽58cm，高61cm，铭刻下半部分残损。碑文主要记载了班丹扎释一生功绩。大智法王班丹扎释(དཔལ་ལྡན་བཀྲ་ཤིས།)是明代所封的第四位法王，长期驻京并主持刊修汉藏佛教典籍、建寺、弘法，多次往返京城与西藏之间，为促进汉藏民族交流和明朝对西藏的有效管理做出了巨大贡献。该碑见证了藏传佛教高僧大德千里迢迢赴京朝觐，加强与中央政府关系，拥护明中央政府的重要史实。

6.西黄寺清净化城塔记

དྭངས་གསལ་འཕྲུལ་གྱི་ཕོ་བྲང་གི་མཆོད་རྟེན་གྱི་ཁ་བྱང་རྡོ་རིང་།ཆིང་གོང་མ་ཆན་ལུང་ཁྲི་ལོ་ཞེ་བདུན། སྤྱི་ལོ་༡༧༨༢ལོ།

西黄寺清净化城塔记现存西黄寺博物院内。刻立于乾隆四十七年（公元1782年）。乾隆四十五年（1780年），为表明拥护清朝中央政府的治理和反对帝国主义入侵西藏的坚定立场，六世班禅额尔德尼·罗桑巴丹益希启程东行，到河北承德拜见乾隆皇帝，并为其祝寿。同年九月应邀到京，驻锡西黄寺，在此期间因病在西黄寺内圆寂。乾隆皇帝为纪念和表彰六世班禅大师爱国爱教的无量功德，下令在西黄寺西边建清净化城塔及清净化城塔院，并御书《清净化城塔记》，以示纪念。

7.黑水县沙石多乡红军标语

ཁྲོ་ཆུ་རྫོང་གི་དམར་དམག་གི་བྲག་བརྐོས་ཡི་གེ། སྤྱི་ལོ་༡༩༣༥ལོར།

黑水县沙石多乡红军标语位于四川黑水县沙石多乡，刻于1935年。1935年7月至1936年8月，红一、四方面军先后三次驻扎或经过四川，黑水（今四川省阿坝藏族羌族自治州黑水县）藏族群众曾帮助红军熬盐、筹粮、筹措物资，拓片中赫然醒目的标语见证了这一段历史。

8.中国工农红军烈士墓碑

ཀྲུང་གོ་བཟོ་ཞིང་དམར་དམག་སྔོན་གཤེགས་དཔའ་བོའི་བང་སོའི་རྡོ་རིང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༥༡ལོར།

ཀན་སུའུ་བ་ཙེ་རྫོང་།

中国工农红军烈士墓碑位于甘肃临潭县，刻立于1951年。碑文记录了1936年中国工农红军长征，到达甘肃临潭时，红军战士王约如等五位战士在石门沟牺牲，于1949年追念为先烈战士，人民政府重新安葬英烈战士灵柩之事。

9.莫高窟造像碑

ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་གི་རྡོ་བརྐོས་མ་ཎི་ཡིག་དྲུག  ཡོན་རྒྱལ་རབས། སྤྱི་ལོ་༡༣༤༨ལོར།

莫高窟造像碑位于甘肃敦煌莫高窟，刻立于元至正八年（公元1348年）。碑中间刻有四臂观音像，两边用汉文、藏文、八思巴文等多种文字刻写佛教六字真言，功德主名字等历史信息。该碑是我国各民族交往交流交融的见证。

10.九世班禅大师驻锡塔尔寺记事碑 

པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་དགུ་བ་སྐུ་འབུམ་དུ་བཞུགས་སྐབས་ཀྱི་དོན་ཆེན་རྡོ་རིང་། 

ཀྲུང་ཧྭ་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ། སྤྱི་ལོ་༡༩༣༦ལོ།

九世班禅大师驻锡塔尔寺记事碑位于青海省湟中县塔尔寺大金瓦殿右侧，立于1936年。碑石为石灰岩质，通高约220cm，宽86cm，厚12cm。碑额为双龙腾云图案，正中为一莲花宝座，其上为一正方形汉藏文字对照印鉴。汉文印文为“护国宣化广慧大师班禅之印”。碑文记述了九世班禅大师在1935年5月至1936年4月驻锡塔尔寺期开展的各项活动，赠献的礼品，以及行程等情况。

11.八思巴文圣旨碑

འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་སོག་ཡིག་གིས་བྲིས་པའི་གོང་མའི་བཀའ་བཀོད་པའི་རྡོ་རིང་།ཡོན་གོང་མ་ཧའོ་པའེ་ལའེ།སྤྱི་ལོ༡༢༧༧ལོར། ཀན་སུའུ་ཅིང་ཁྲོན་རྫོང་།

八思巴文圣旨碑原刻立于甘肃省泾川县镇海寺，至元十四年（公元1277年）刻立。碑通高194cm，龟跌坐，碑为两面刻，碑阳为《八思巴文圣旨》，碑额竖刻“镇海之碑”，碑文上半部分为八思巴文，下半部分为汉文，自右至左竖刻共三十三行。内容为元世祖忽必烈于至元十四年（1277年）颁发的保护镇海寺和僧侣的圣旨。

12.四川石渠照阿拉姆石刻 

སི་ཁྲོན་སེར་ཤུལ་རྫོང་གི་བྲག་ལྷ་མོ།  སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་དགུ་པ། སི་ཁྲོན་སེར་ཤུལ་རྫོང་།

四川石渠照阿拉姆石刻位于四川省甘孜州石渠县洛须镇。石刻高约3.5m，内容为阴刻大日如来和二菩萨造像图，主尊大日如来结跏趺坐，坐于仰莲宝坐上，手势为说法和禅定印，左右二侧有二菩萨立像，造像风格属波罗艺术风格。左侧和下半部分有古藏文石刻题记，记载了吐蕃赞普赤松德赞功绩，题记中还有“杨二”等汉族工匠名字，反映了汉藏工匠共同雕刻此造像的历史。

13.吉隆县日松贡布石刻

བོད་ལྗོངས་གཞིས་ཀ་རྩེའི་སྐྱིད་གྲོང་རྫོང་གི་རིགས་གསུམ་མགོན་པའི་སྐུ་བརྙན། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས།

吉隆县日松贡布石刻位于西藏日喀则市吉隆县吉隆镇冲堆村。石刻为三尊立佛，当地老百姓称为“日松贡布”，即文殊、金刚持、观音三尊菩萨。从造像风格看属吐蕃时期造像，可以看出，其受到了尼泊尔等南亚佛教造像艺术的影响。

14.番字牌村摩崖石刻

བོད་ཡིག་དང་སཾསྐྲྀཏའི་མ་ཎི་ཡིག་དྲུགཤན་སྦྱར། ཡོན་རྒྱལ་རབས། པེ་ཅིན་ཧྥན་ཙི་ཕེའེ་གྲོང་ཚོ།

番字牌村摩崖石刻位于北京市密云区番字牌村，属摩崖石刻类，在一整座大岩石上三处平整面上刻有藏文、梵文、蒙古文佛教六字真言及其他相关题记。摩崖石刻题记刻有“兔年”“军造”等字样，从而推断为元朝时期军队所刻。该摩崖石刻见证了元朝时期各民族交往交流交融的历史事实，是研究元代民族融合的重要史料。

15.五种文字刻写的六字真言

ཡིག་རིགས་ལྔ་ཡི་མ་ཎི་ཡིག་དྲུག དུས་རབས་བཅུ་དྲུག ལྷ་རྩེ་རྫོང་ཁོངས།

五种文字刻写的六字真言石刻位于西藏自治区拉孜县平措林寺，为16世纪石刻。方形石碑上刻有梵文、藏文、蒲甘文、八思巴文、回鹘文六字真言。该石刻深刻反映了“一带一路”沿线各民族交往交流交融的历史事实。

16.拉萨协石刻弥勒图 

ལྷ་སའི་ཚལ་གུང་ཐང་ཞལ་གྲོང་ཚོའི་བྱམས་པའི་བརྐོས་རིས། དུས་རབས་བཅོ་ལྔ།

拉萨协石刻弥勒图位于拉萨市蔡公堂乡协村，为15世纪线刻弥勒像，高约3.5m，宽1.9m。主尊弥勒以善跏趺坐端坐于莲花宝座上，双足自然下垂，右手结施无畏手印，左手结禅定印，主尊两侧有供花飞天像。刻有经咒及佛像名称，石刻左下角有除盖障菩萨像。

结语

习近平总书记在中央第七次西藏工作座谈会上指出，“要挖掘、整理、宣传西藏自古以来各民族交往交流交融的历史事实，引导各族群众看到民族的走向和未来，深刻认识到中华民族是命运共同体，促进各民族交往交流交融。”涉藏金石文献是我国各民族文化交往交流交融的产物，从内容而言，涉及各民族政治经济、文化交流、戍守边疆、抵御外侵等方面的情况；从所刻文字和石刻方法来看，主要有藏文、汉文、蒙文单体碑；汉文藏文合璧、蒙文藏文合璧双体碑；梵文、蒙文、藏文、汉文合璧四体碑；满文、汉文、蒙文、藏文合璧四体碑；梵文、藏文、蒙文、汉文、弥雅文、八思巴文合璧六体碑等。这些内容丰富多彩、分布广泛、载体多样、文种各异的涉藏金石文献，揭示了我国各民族团结统一、守望相助、手足情深的关系，见证各民族交往交流交融、合力构筑中华民族共同体的历史。发掘和整理这些金石文献，为继承和弘扬中华优秀传统文化、铸牢中华民族共同体意识发挥重要作用。